1. Quan niệm về xử lý tham nhũng và hành vi vi phạm pháp luật về phòng, chống tham nhũng

Nhà nước pháp quyền là nhà nước mà ở đó công dân sống và làm việc theo pháp luật, mọi hành vi vi phạm pháp luật cần phải được phát hiện và xử lý mà không có sự phân biệt giữa người dân, cán bộ, công chức, viên chức. Việc xử lý hành vi vi phạm cần phải tuân thủ theo đúng các quy định của pháp luật về thẩm quyền, trình tự, thủ tục xử lý vi phạm. Hiện nay, pháp luật Việt Nam có hai hệ thống cơ quan chủ yếu thực hiện việc xử lý các hành vi vi phạm pháp luật đó là: Các cơ quan Tư pháp với các thủ tục tư pháp; Các cơ quan hành chính nhà nước với các thủ tục hành chính.

Với các vi phạm pháp luật được xử lý bởi các cơ quan Tư pháp với thủ tục tư pháp thì đây là các hành vi vi phạm pháp luật với tính chất, mức độ nguy hiểm cao cho xã hội và phải xử lý hình sự.

Với các vi phạm pháp luật được xử lý bởi các cơ quan hành chính nhà nước theo thủ tục hành chính là hành vi vi phạm các quy tắc quản lý của Nhà nước nhưng không phải là tội phạm. Tuy nhiên, có những hành vi vi phạm về quy tắc quản lý nhà nước nhưng dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng thì vẫn phải được xử lý hình sự để đảm bảo tính răn đe.

Theo đó, Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2018 quy định người có hành vi tham nhũng, người có hành vi vi phạm pháp luật về phòng, chống tham nhũng thì tùy theo mức độ vi phạm mà có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự, bị xử lý kỷ luật, bị xử phạt vi phạm hành chính, thậm chí nếu gây thiệt hại thì phải có trách nhiệm bồi thường.

Như vậy, có thể hiểu một cách đơn giản rằng xử lý tham nhũng và hành vi vi phạm pháp luật về tham nhũng là việc cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền theo trình tự, thủ tục pháp luật quy định để xác định các hành vi vi phạm, tính chất, mức độ của hành vi vi phạm pháp luật nhằm áp dụng các chế tài xử lý đối với hành vi vi phạm đó.

2. Cơ sở xử lý tham nhũng và hành vi vi phạm pháp luật về phòng, chống tham nhũng

Mọi hành vi vi phạm pháp luật phải được phát hiện và xử lý kịp thời, đây là một trong những yêu cầu cơ bản của một hệ thống pháp luật hoàn thiện và có được đầy đủ sự tôn trọng, thực hiện pháp luật một cách chính xác, thường xuyên, thống nhất bởi nhà nước và xã hội, nhằm xây dựng một trật tự xã hội có kỷ cương, đảm bảo cho hoạt động của toàn xã hội thống nhất, đồng bộ, vì một xã hội công bằng văn minh. Do đó, có thể thấy rằng mọi hành vi tham nhũng, hành vi vi phạm pháp luật về tham nhũng cần phải được phát hiện và xử lý. Do đó, để xử lý tham nhũng và hành vi vi phạm pháp luật về phòng, chống tham nhũng phải dựa trên các căn cứ pháp lý như sau:

Thứ nhất, phải dựa trên các quy định của pháp luật phòng, chống tham nhũng. Có thể thấy rằng, Luật Phòng, chống  tham nhũng năm 2018 đã quy định cụ thể về các hành vi tham nhũng và hành vi vi phạm pháp luật về phòng, chống tham nhũng, do đó căn cứ đầu tiên phải xác định để xử lý các hành vi vi phạm đó là các quy định của pháp luật phòng, chống tham nhũng

Thứ hai, phải dựa trên các quy định của pháp luật về xử lý hình sự; xử lý kỷ luật đối với cán bộ, công chức; xử phạt vi phạm hành chính. Pháp luật về phòng, chống tham nhũng chỉ quy định các hành vi vi phạm và việc xử lý các hành vi phạm pháp luật. Do đó, việc xử lý hình sự, xử lý kỷ luật hay xử phạt vi phạm hành chính cần phải căn cứ vào các quy định của pháp luật chuyên ngành, qua đó đảm bảo mọi hành vi tham nhũng, hành vi vi phạm pháp luật về phòng, chống tham nhũng phải được xử lý.

Thứ ba, phải dựa trên tính chất, mức độ của hành vi vi phạm

Mọi hành vi tham nhũng, hành vi vi phạm pháp luật về phòng, chống tham nhũng đều phải được xử lý, tuy nhiên, việc xử lý các hành vi vi phạm này phải căn cứ vào tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi vi phạm, nó gắn liền với các hậu quả xảy ra trong thực tiễn để cơ quan có thẩm quyền có cơ sở để xác định hướng xử lý đối với các hành vi vi phạm này. Dựa trên tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi vi phạm, các cơ quan có thẩm quyền áp dụng các hình thức xử lý về hình sự, xử lý kỷ luật, xử phạt vi phạm hành chính hay phải thực hiện trách nhiệm bồi thường.

Có thể thấy rằng, chủ thể có hành vi vi tham nhũng, hành vi vi phạm pháp luật về phòng, chống tham nhũng chủ yếu là đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức nhà nước, trong đó, có cả những người giữ chức vụ, quyền hạn, do đó, việc xử lý vi phạm cần phải có quyết tâm chính trị cao, tránh sự nể nang e dè trong việc xử lý cán bộ. Đồng thời, phải tăng cường trách nhiệm của người người đứng đầu trong việc chỉ đạo, kiểm tra việc thực hiện kỷ cương, kỷ luật hành chính nói chung và việc thực hiện pháp luật về phòng, chống tham nhũng nói riêng, qua đó đảm bảo kỷ cương, kỷ luật hành chính, các hành vi vi phạm phải được xử lý nghiêm.

 3. Kết quả xử lý tham nhũng và xử lý hành vi vi phạm pháp luật về phòng, chống tham nhũng trong thời gian qua

 3.1 Kết quả xử lý tham nhũng

 Trong năm 2019 các cơ quan có thẩm quyền đã phát hiện và xử lý nhiểu hành vi tham nhũng, theo đó: Cơ quan điều tra trong Công an Nhân dân đã thụ lý điều tra 423 vụ án, 1.073 bị can phạm tội về tham nhũng; Viện Kiểm sát các cấp đã truy tố 300 vụ/672 bị can; Cơ quan điều tra Viện kiểm sát nhân dân tối cao khởi tố mới 12 vụ/16 bị can về tội danh tham nhũng xảy ra trong hoạt động tư pháp; Tòa án nhân dân các cấp đã thụ lý theo thủ tục sơ thẩm 410 vụ/976 bị cáo về các tội danh tham nhũng, đã xét xử sơ thẩm 279 vụ, 614 bị cáo. Tỷ lệ bị cáo được hưởng án treo, cải tạo không giam giữ là 23,2%. Có 10 bị cáo bị tuyên phạt mức án tử hình, tù chung thân.

Trong năm 2020, các cơ quan có thẩm quyền tiếp tục phát hiện và xử lý thêm nhiều hành vi tham nhũng, cụ thể: Các Cơ quan điều tra trong Công an Nhân dân đã thụ lý điều tra 531 vụ án, 1.245 bị can phạm tội về tham nhũng; Cơ quan điều tra trong Quân đội Nhân dân đã khởi tố điều tra: 04 vụ/04 bị can; Viện Kiểm sát Nhân dân các cấp thụ lý kiểm sát điều tra 845 vụ/1596 bị can. Đã giải quyết 390 vụ/827 bị can, tỷ lệ giải quyết đạt 46,1%.  Đã thụ lý giải quyết là 350 vụ/962 bị can; đã giải quyết 246 vụ/692 bị can; Tòa án Nhân dân các cấp đã thụ lý theo thủ tục sơ thẩm 436 vụ với 1.175 bị cáo; đã xét xử sơ thẩm 269 vụ, 645 bị cáo phạm các tội tham nhũng, trong đó có 08 bị cáo bị tuyên phạt tù chung thân hoặc tử hình; xét xử phúc thẩm 158 vụ, 326 bị cáo.

 3.2 Kết quả xử lý hành vi vi phạm pháp luật về phòng, chống tham nhũng

Qua công tác thanh tra, kiểm tra của các ngành, các cấp cho thấy, các hành vi vi phạm pháp luật về phòng, chống tham nhũng được các cơ quan có thẩm quyền giải quyết theo đúng quy định của pháp luật, đảm bảo việc tuân thủ và thực hiện pháp luật về phòng, chống tham nhũng và có tính răn đe cao. Theo đó, một số hành vi vi phạm được phát hiện và xử lý như sau:

- Sai phạm trong thực hiện công khai, minh bạch của cơ quan, đơn vị, trong năm 2019 và nâm 2020, các cơ quan có thẩm quyền đã tiến hành kiểm tra 12.002  cơ quan, tổ chức, đơn vị về công khai minh bạch, qua đó phát hiện một số cơ quan chưa thực hiện đầy đủ các quy định về công khai, minh bạch, qua đó đã kịp thời chấn chỉnh các hành vi sai phạm này.

- Sai phạm trong việc xây dựng, thực hiện định mức, tiêu chuẩn, chế độ, trong năm 2019, năm 2020 các cơ quan có thẩm quyền tiến hành 5061 cuộc kiểm tra, phát hiện 546 vụ việc và 639 người vi phạm, xử lý kỷ luật 91 người, xử lý hình sự 64 người, kiến nghị thu hồi và bồi thường 312,2 tỷ đồng.

- Sai phạm trong việc thực hiện quy định về minh bạch tài sản, thu nhập, trong năm 2019, qua xác minh phát hiện 10 trường hợp vi phạm; đã xử lý kỷ luật 08 trường hợp.

- Sai phạm trong thực hiện nộp lại quà tặng, trong năm 2019 và năm 2020 có 09 cá nhân nộp lại quà tặng với tổng giá trị là 213,8 triệu đồng; phát hiện và xử lý 04 vụ việc nhận quà tặng không đúng quy định.

- Sai phạm trong thực hiện quy tắc ứng xử, kiểm soát xung đột lợi ích, trong năm 2020 các cơ quan có thẩm quyền đã tiến hành kiểm tra việc thực hiện quy tắc ứng xử của cán bộ, công chức tại 4.646 cơ quan, tổ chức, đơn vị phát hiện, chấn chỉnh các sai phạm và xử lý 192 cán bộ, công chức, viên chức vi phạm quy tắc ứng xử, quy tắc đạo đức nghề nghiệp.Có 08 trường hợp bị đình chỉ, tạm đình chỉ việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ được giao do có xung đột lợi ích.

4. Một số đề xuất, kiến nghị

Thứ nhất, tăng cường, đẩy mạnh công tác, thanh tra, kiểm tra, giám sát việc thực hiện các quy định của pháp luật về phòng, chống tham nhũng, góp phần ngăn chặn, đầy lùi, kìm hãm các hành vi tham nhũng, vi phạm pháp luật về phòng, chống tham nhũng.

 Thứ hai, xử lý nghiêm các hành vi tham nhũng, hành vi vi phạm pháp luật về tham nhũng để đảm bảo tính răn đe.

 Thứ ba, hàng năm, cần tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về phòng, chống tham nhũng cho toàn thể đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, tăng cường các buổi thảo luận chuyên đề về phòng, chống tham nhũng trong các phiên họp chi bộ định kỳ hàng tháng.

 Thứ tư, từng bước nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức làm công tác phòng, chống tham tham nhũng. Hiện nay, trách nhiệm thực hiện nhiệm vụ của công tác phòng, chống tham nhũng càng lớn, tham nhũng ngày càng tinh vi, phức tạp, liên quan đến người có chức vụ, quyền hạn, điều này đòi hỏi người cán bộ, công chức làm công tác này cần phải có ý chí kiên định, lập trường chính trị vững vàng, trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cao để đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

 Thứ năm, đẩy nhanh tiến độ xác minh, điều tra, truy tố, xét xử các vụ án, xử lý các vụ việc tham nhũng, kinh tế đã phát hiện, nhất các vụ án, vụ việc nghiêm trọng, phức tạp, dư luận xã hội quan tâm. Tăng cường phối hợp, tập trung lực lượng để kết thúc điều tra, truy tố, xét xử các vụ án, xử lý các vụ việc tham nhũng, kinh tế nghiêm trọng, phức tạp theo đúng Kế hoạch của Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng. Tổng kết, rà soát lại chức năng, nhiệm vụ và đánh giá hiệu quả hoạt động của Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu (thuộc Bộ Công an), Cục Phòng, chống tham nhũng (thuộc Thanh tra Chính phủ) để điều chỉnh chức năng, nhiệm vụ theo quy định của Luật Phòng, chống tham nhũng.

Nguồn: Viện Chiến lược và khoa học Thanh tra